Τα επόμενα τραγικά λάθη της Ελλάδας στη διαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους

(άρθρο που δημοσιεύθηκε στο capital.gr στις 21/9/2015)

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, έπεσε τυχαία στα χέρια μου το βιβλίο "The Great Wave – Price Revolutions and the Rhythm of History” (Το Μεγάλο Κύμα – Οι επαναστάσεις των τιμών και ο ρυθμός της Ιστορίας) του Aμερικανού καθηγητή ιστορίας David Hackett Fischer. Αποδείχθηκε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και χρήσιμα βιβλία που έχω διαβάσει, αφού μου επέτρεψε να αντιληφθώ καλύτερα τα αίτια της οικονομικής συμπεριφοράς των κοινωνιών δια μέσου των αιώνων. Στο βιβλίο αυτό, ο Fischer περιγράφει την εξέλιξη των τιμών σε διάφορα βασικά είδη διαβίωσης στη Βρετανία και στη δυτική Ευρώπη (άντλησε στοιχεία από τα αρχεία του Βρετανικού Κοινοβουλίου) και υποστηρίζει ότι, κατά τους οκτώ τελευταίους αιώνες (1200 - 2000), η ευρωπαϊκή οικονομία γνώρισε τέσσερα μεγάλα "κύματα πληθωρισμού ("επαναστάσεις – τιμών"). 

Αποδείχθηκε ότι τα "κύματα πληθωρισμού” δεν είναι κυκλικά φαινόμενα και ούτε έχουν σταθερή και κανονική περιοδικότητα. Μερικά διήρκεσαν 80 χρόνια. Άλλα έφθασαν στα 180 χρόνια. Μεταξύ τους διέφεραν σε διάρκεια, ταχύτητα, μέγεθος και ορμή. Στα πρώτα στάδια του κάθε κύματος υπήρχε οικονομική πρόοδος, αύξηση του πληθυσμού και εμπιστοσύνη και αισιοδοξία για το μέλλον. Στο τέλος όμως, κάθε κύμα κατέληγε σε μία γενικότερη οικονομική αστάθεια, σε ανισοκατανομή των εισοδημάτων, σε υπερβολικό δανεισμό και σε υπερχρέωση κρατών και πολιτών. 

Τέλος, το κάθε κύμα ολοκληρώνονταν και ξέσπαζε με συγκλονιστική δύναμη, σε μια πολύπλευρη κρίση που χαρακτηριζόταν από δημογραφική συρρίκνωση, οικονομική κατάρρευση, πολιτική επανάσταση, κοινωνική βία και πολέμους. 

Σε κάθε τέλος ενός κύματος, εξελισσόταν μία φάση μερικών ετών με ραγδαία πτώση στις τιμές των αγαθών, στα ενοίκια και τους τόκους. Αυτή η φάση αποπληθωρισμού ακολουθούνταν από ένα μακρύ διάστημα ισορροπίας των τιμών, διάρκειας μερικών δεκαετιών. Το οικονομικό χαρακτηριστικό των περιόδων αυτών ("περίοδοι ισορροπίας”) ήταν η αύξηση των πραγματικών μισθών και η διατήρηση της αμοιβής του κεφαλαίου και των έγγειων προσόδων σε χαμηλά επίπεδα. 

Το κυριότερο δίδαγμα που αντλεί κάποιος από το βιβλίο του Fischer είναι ότι οι φάσεις "πληθωρισμού”, "αποπληθωρισμού” και "ισορροπίας τιμών” είναι εγγενείς σε μία εγχρήματη οικονομία και εναλλάσσονται διαρκώς. Δεν είναι κυκλικό φαινόμενο, αλλά κάθε φορά, η κάθε φάση έχει ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά: Ο πληθωρισμός αρχίζει να αναπτύσσεται σε μία περίοδο αισιοδοξίας και ευμάρειας, αποκλιμακώνεται και εξαφανίζεται λόγω της αναστάτωσης και των ανισορροπιών που προκαλεί, ακολουθείται από μία φάση ύφεσης (πτώση των τιμών) και κοινωνικών κρίσεων και στο τέλος επέρχεται μία επίσης μακρά περίοδος ισορροπίας και αποκλιμάκωσης των εντάσεων, ενώ στο μεταξύ τίθενται οι βάσεις για το επόμενο κύμα. 

Το τελευταίο "κύμα πληθωρισμού” αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Είχε προηγηθεί μία μεγάλη περίοδος -περίπου 80 ετών- ισορροπίας, η οποία ονομάστηκε ως η "Βικτωριανή ισορροπία του 19ου αιώνα”. Το κύμα πληθωρισμού που γνώρισε η ανθρωπότητα στον 20ο αιώνα ήταν το πιο μεγάλο σε μέγεθος αύξησης τιμών που έχει υπάρξει ποτέ. Λίγο πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο του Fischer (1996), ο συγγραφέας, προσπαθώντας να περιγράψει την εξέλιξη των επομένων ετών, έγραφε πως, "Οι τάσεις είναι πλέον ξεκάθαρες. Οι συνθήκες που είχαν θέσει σε κίνηση τους μηχανισμούς αύξησης των τιμών, μεταβάλλονται ταχύτατα και -κατά τα φαινόμενα- το κύμα του πληθωρισμού του 20ου αιώνα τείνει στο να ξεσπάσει και να αποδυναμωθεί.”

Η πρόβλεψη αυτή αποδείχθηκε σωστή. Μέσα από διάφορες συγκυρίες και υπό την επίδραση διαφόρων παραγόντων, ο πληθωρισμός σήμερα δε συνιστά απειλή, αλλά μάλλον είναι το ζητούμενο και το ευκταίο από τους κεντρικούς τραπεζίτες. Τα επιτόκια βρίσκονται στα πιο χαμηλά επίπεδα που  έχουν υπάρξει στη νομισματική ιστορία. Καθώς προσεγγίζουμε -ή ίσως και να βρισκόμαστε κιόλας- στη φάση του αποπληθωρισμού, οι οικονομίες και οι κοινωνίες βρίσκονται μπροστά σε νέες απειλές και σε νέα προβλήματα που δεν είχαν συναντήσει ποτέ στο παρελθόν και τα οποία ίσως ποτέ δεν είχαν απασχολήσει τους οικονομολόγους και τη βιβλιογραφία.

"Και τί μας ενδιαφέρουν εμάς όλα αυτά” θα αναρωτηθεί κάποιος. Όμως μας ενδιαφέρουν. Επειδή η ιστορία δεν αφορά μόνον στο παρελθόν. Το παρελθόν μας διδάσκει ώστε να χειριστούμε καλύτερα το μέλλον. Τα πιο συχνά λάθη της οικονομικής πολιτικής είναι η επιβολή μίας βραχυχρόνιας θεώρησης σε ένα μακροχρόνιο πρόβλημα και η υιοθέτηση μίας αναχρονιστικής πολιτικής η οποία δεν αναγνωρίζει ότι ο κόσμος έχει αλλάξει.

Η ελληνική Κυβέρνηση ετοιμάζεται να εισέλθει σε μία φάση διαπραγματεύσεων με τους δανειστές για το ζήτημα του χρέους. Από τα όσα έχουν μέχρι σήμερα γίνει γνωστά, η Ελλάδα αποδέχθηκε την ονομαστική αξία του χρέους, έχει παραιτηθεί από την απαίτηση για την ονομαστική μείωσή του και η όλη προσπάθεια επικεντρώνεται στην επιμήκυνση της χρονικής διάρκειάς του και στην επίτευξη ενός "χαμηλού” επιτοκίου.

Η στρατηγική αυτή είναι εντελώς αναχρονιστική και λανθασμένη. Το ζήτημα του ελληνικού χρέους είναι ένα εξαιρετικά μακροχρόνιο θέμα. Από τους μέχρι σήμερα χειρισμούς επί αυτού, προκύπτει ότι ουδείς έχει ασχοληθεί και ουδείς έχει λάβει υπ' όψη του τις δομικές μεταβολές οι οποίες συμβαίνουν στη διεθνή οικονομία. Οι περισσότεροι πιστεύουν -άλλωστε οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες το πίστευαν μέχρι πρόσφατα και μερικές το πιστεύουν ακόμη- ότι ο πληθωρισμός είναι μία μόνιμη κατάσταση στην οικονομία και ότι απλά σήμερα βιώνουμε ένα "διάλειμμα” ή μία "ανωμαλία” στην κανονική εξέλιξη των πραγμάτων. 

Η ιστορία όμως αποδεικνύει πως, ο πληθωρισμός είναι η εξαίρεση και ότι οι φάσεις πτώσης και -κυρίως- οι φάσεις ισορροπίας των τιμών είναι, χρονικά, πολύ μεγαλύτερες από τις φάσεις του πληθωρισμού. Απλά, έχοντας βιώσει στο πρόσφατο παρελθόν το μεγαλύτερο κύμα πληθωρισμού στην ιστορία της ανθρωπότητας, πιστεύουμε ότι ο πληθωρισμός είναι κάτι μόνιμο και φυσιολογικό.

Ακόμη και ας πούμε ότι θα μπορούσε να είναι και έτσι. Μπορούμε να το ρισκάρουμε;

Θέλουμε να ακολουθήσουμε τη στρατηγική της επιμήκυνσης. Αφήνουμε κατά μέρος το εάν είναι ηθικό και εάν η Βουλή που προέκυψε από τις εκλογές της 20ης Σεπτεμβρίου έχει τη δημοκρατική νομιμοποίηση να μετακυλήσει το δημόσιο χρέος στις επόμενες γενιές, οι οποίες δεν ευθύνονται για τη δημιουργία του. 

Εξετάζουμε το εάν είναι έξυπνο να γίνει κάτι τέτοιο. Ένα επιχείρημα που προβάλλεται για τη μετακύλιση είναι ότι, "το χρέος θα απαξιωθεί μέσα στο χρόνο”. Και ποιος μπορεί να είναι βέβαιος γι' αυτό; Ποιος είναι βέβαιος ότι στα επόμενα χρόνια θα επαναληφθεί ο πληθωρισμός των δεκαετιών του 20ου αιώνα; Οι μέχρι σήμερα ενδείξεις (δημογραφική κατάρρευση της Δύσης, πτώση των επιτοκίων, ύφεση) συνηγορούν για το αντίθετο. Ότι δηλαδή, στις επόμενες δεκαετίες η τάση των τιμών θα είναι από σταθερή έως πτωτική. Αντίθετα απ' ότι συμβαίνει στις περιόδους πληθωρισμού, σε περιβάλλον πτωτικών τιμών, η πραγματική αξία του χρέους αυξάνεται μέσα στο χρόνο!

Και ποιος μπορεί σήμερα να πει με βεβαιότητα εάν ένα επιτόκιο είναι υψηλό ή χαμηλό; Ακόμη και εάν το επιτόκιο του χρέους συμφωνηθεί στο 2,0% ή το 2,5%, αυτό μπορεί να καταλήξει να είναι πολύ υψηλό εάν τα επιτόκια στην αγορά βρίσκονται στο μηδέν ή ακόμη και εάν γίνουν αρνητικά.

Ποιος έχει το δικαίωμα, μέσα στην άγνοιά του να παίζει με την τύχη του ελληνικού λαού και να τον καταδικάζει σε μόνιμη εξαθλίωση; Ήδη, η Ελλάδα έχει πληρώσει βαρύτατα τους ερασιτεχνισμούς στη διαχείριση του δημοσίου χρέους και στις συμφωνίες που συνήψε για το θέμα αυτό με τους εταίρους – δανειστές. Η βλάβη που έχει υποστεί από την απαράδεκτη συμφωνία του Γ. Παπανδρέου τον Μάιο του 2010 και το εγκληματικό PSI του 2012, είναι ανήκεστη. Η χώρα πρέπει πλέον να προσπαθήσει να περισώσει ό,τι μπορεί.

Παρά τις πομπώδεις εξαγγελίες, ουδέποτε υπήρξε ένας σοβαρός και καθολικός διάλογος για το χρέος. Ουδέποτε κατατέθηκαν προτάσεις των διαφόρων φορέων. Και ο χρόνος τελειώνει. Και, κατά τα φαινόμενα, η Ελλάδα, για μία ακόμη φορά, θα υποστεί μία ακόμη οικονομική ήττα που θα την επηρεάζει και θα την κάνει δέσμια των δανειστών της για πολλές δεκαετίες.

* Ο κ. Γιάννης Σιάτρας είναι οικονομολόγος και επικεφαλής του κινήματος πολιτών "Έλληνες Φορολογούμενοι”.